ισημερινός

Ο ιδεατός κύκλος που σχηματίζεται στην επιφάνεια της Γης, αν κόψουμε τη γήινη σφαίρα με ένα επίπεδο το οποίο διέρχεται από το κέντρο της και είναι κάθετο στον άξονα περιστροφής της. Η γωνία την οποία σχηματίζει η ακτίνα της Γης που διέρχεται από ένα σημείο της επιφάνειάς της με το επίπεδο του ι. ορίζει το γεωγραφικό πλάτος του σημείου αυτού. Κάθε σημείο πάνω στον ι. έχει γεωγραφικό πλάτος 0° και απέχει εξίσου και από τους δύο πόλους. Ο ι. έχει μήκος 40.076.592 μέτρα, ενώ, εξαιτίας της πλάτυνσης των πόλων, οι μεσημβρινοί κύκλοι (που σχηματίζονται από την τομή της γήινης σφαίρας από κάθε άλλο επίπεδο εκτός από το κάθετο) έχουν μήκος 40.009.152 μέτρα. Η μονάδα μήκους του δεκαδικού μετρικού συστήματος, το μέτρο, είχε παλαιότερα οριστεί ακριβώς ως το τεσσαρακοντάκις εκατομμυριοστό ενός μεσημβρινού. Ο ι. χωρίζει τη Γη σε δύο ημισφαίρια, το βόρειο και το νότιο. Από τη μία και από την άλλη πλευρά του ι. η επιφάνεια της Γης χωρίζεται υποθετικά σε συμμετρικά τμήματα, κυρίως για την εύκολη κατάταξη των κλιματικών ζωνών και διαφόρων γεωφυσικών, μετεωρολογικών και άλλων φαινομένων. Ο Ήλιος μεσουρανεί, δηλαδή βρίσκεται το μεσημέρι της τοπικής ώρας κατακόρυφα πάνω από τον ι., κατά τις ισημερίες (21 Μαρτίου και 23 Σεπτεμβρίου). Κατ’ αναλογία ορίζουμε τον ι. και άλλων πέραν της Γης ουράνιων σωμάτων. Ως θερμικός ι. ορίζεται η υποθετική γραμμή η οποία ενώνει όλα τα σημεία της γήινης επιφάνειας που έχουν την υψηλότερη μέση ετήσια θερμοκρασία (η γραμμή αυτή μετατίθεται κατά τις διάφορες εποχές, βρίσκεται όμως πάντοτε βόρεια του γήινου ι.)· η γραμμή αυτή δεν είναι ισόθερμη, αφού η θερμοκρασία δεν παραμένει ίδια στα διάφορα σημεία της. Τέλος, ως μαγνητικός ι. ορίζεται η υποθετική γραμμή που ενώνει όλα τα σημεία της γήινης επιφάνειας στα οποία η έγκλιση της μαγνητικής βελόνας είναι μηδέν· η γραμμή του μαγνητικού ι., ή η ισοκλινής της τιμής μηδέν, μεταβάλλεται ανάλογα με τις μεταβολές που επιδέχεται το γήινο μαγνητικό πεδίο. ισημερινό κλίμα. Τύπος κλίματος που εμφανίζεται στην ισημερινή ζώνη, δηλαδή στη γεωγραφική ζώνη που εκτείνεται και από τις δύο πλευρές του ι. από 5°-8° βόρειο πλάτος έως 4°-11° νότιο πλάτος. Το ισημερινό κλίμα χαρακτηρίζεται από άφθονες βροχές, που παρατηρούνται σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του έτους, και από μονίμως υψηλές θερμοκρασίες. Οι βροχές αυξάνονται σημαντικά μετά τη διέλευση του Ηλίου από το ζενίθ και υπερβαίνουν τα 1.500 χιλιοστά τον χρόνο. Η μεταβολή της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια του έτους είναι μικρή, γιατί μικρή είναι και η μεταβολή στο ποσό της ηλιακής ακτινοβολίας που προσλαμβάνεται στις περιοχές αυτές. Γι’ αυτό τον λόγο το ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι μικρό, δηλαδή 10-20°C πάνω από τους ωκεανούς και 5-10°C πάνω από τις ηπείρους. Στην ισημερινή ζώνη επίσης η ηλιακή ακτινοβολία παρουσιάζει διπλή ετήσια κύμανση με μέγιστα κατά τις ισημερίες και ελάχιστα κατά τις τροπές και γι’ αυτό η θερμοκρασία του αέρα παρουσιάζει πάντοτε την ίδια περίπου πορεία. ισημερινή χλωρίδα. Στη φυτογεωγραφία, ως ισημερινή χλωρίδα αναφέρεται η χαρακτηριστική βλάστηση της γήινης ζώνης γύρω από τον ι., στην οποία περιλαμβάνονται κατά μεγάλο μέρος η χαμηλή πεδιάδα του Αμαζονίου, η λεκάνη του Κονγκό, η Μαδαγασκάρη, η χερσόνησος της Μαλαϊκής, η Ινδονησία και η Νέα Γουινέα. Η βλάστηση αυτή είναι μεγαλοπρεπής και οργιώδης και αποτελείται κυρίως από τα λεγόμενα ισημερινά ή βροχερά δάση (rain forest). Πρόκειται για αειθαλή δάση τα οποία αποτελούνται από ποικιλία φυτικών ειδών διαφορετικού ύψους, πυκνά περιπλεγμένα· χοντρές ξυλώδεις περικοκλάδες συνδέουν τα δέντρα, πάνω στους κλάδους των οποίων αφθονούν τα επίφυτα (ορχιδίδες, βρομελιίδες). Τα χαρακτηριστικά φυτά είναι οι δενδρώδεις φτέρες, οι μουσίδες (μπανάνα, στρελίτζια), οι ευφορβίδες (εβέα), οι ρουβιίδες (καφές), οι στερκουλιίδες (κακάο, κόλα). Σπάνια συναντώνται δέντρα με γιγαντιαίους κορμούς· ωστόσο οι κορμοί αυτοί είναι ευθείς και οι λίγοι βραχίονές τους φύονται συνηθέστατα πολύ ψηλά από το έδαφος προκειμένου να έχουν πρόσβαση στην ηλιακή ακτινοβολία, η οποία με δυσκολία φθάνει στα κατώτερα φυτικά στρώματα, λόγω της πυκνής βλάστησης. Ο φλοιός των δέντρων, λεπτός και ομαλός, συνήθως γκρίζος ανοιχτός, φέρει συχνά στρώμα από λειχήνες. Ο υποόροφος του δάσους είναι πλούσιος σε θάμνους και ποώδη φυτά που αγαπούν τη σκιά και την υγρασία, κυρίως κυπεριίδες, λιλιίδες, αροΐδες και ουρτικίδες. Τα περισσότερα έχουν πλατιά και λεπτά φύλλα, με τα οποία εκμεταλλεύονται στο μέγιστο το λιγοστό φως και διευκολύνεται η διαπνοή τους. Στο εσωτερικό του δάσους, όπου επικρατεί μεγάλη ποσότητα υδρατμών και σχεδόν ολοκληρωτική έλλειψη φωτός, αφθονούν τα έντομα, τα ερπετά (φίδια, σαύρες) και τα στάσιμα νερά, στην επιφάνεια των οποίων, κυρίως στη Νότια Αμερική, επιπλέουν τα μεγάλα φύλλα και τα άνθη της βικτόριας της βασιλικής (νυμφαιίδες). Αντίθετα, οι ακτές, που κατακλύζονται από την πλημμυρίδα και γι’ αυτό είναι τελματώδεις και πλούσιες σε αλάτι, χαρακτηρίζονται από τις τοπικές μαγκρόβιες διαπλάσεις, τα φυτά των οποίων έχουν τις ρίζες τους σχεδόν εντελώς βυθισμένες στο νερό. Η αναπνοή αυτών των φυτών εξασφαλίζεται από τις λεγόμενες αναπνευστικές ρίζες. Ωστόσο, όλες οι ζώνες του ι. δεν παρουσιάζουν υψηλές και ομοιόμορφες θερμοκρασίες, τέτοιες δηλαδή που να επιτρέπουν την ανάπτυξη αυτού του τύπου του δάσους. Υπάρχουν περιοχές οι οποίες, εξαιτίας της θέσης τους κοντά στον ι., έχουν κλίμα πολύ πιο ξηρό και άγονο, όπως το ανατολικό τμήμα της Αφρικής και οι ανατολικές ακτές της Νότιας Αμερικής. Εκεί η βλάστηση μεταπίπτει σε μέτρια δάση, στη σαβάνα ή απευθείας στις ερήμους. (Αστρον.) ουράνιος ι. Ο μέγιστος κύκλος που προκύπτει από την τομή της ουράνιας σφαίρας από το επίπεδο του γήινου γεωγραφικού ι. Το επίπεδο αυτό τέμνει κάθετα τον πολικό άξονα, δηλαδή τη γραμμή που διέρχεται από τους δύο πόλους (Βόρειο και Νότιο) της Γης, στο μέσον του· οι πόλοι του είναι οι πόλοι της φαινόμενης ημερήσιας περιφοράς της ουράνιας σφαίρας και όλα τα σημεία του ουράνιου ι. απέχουν εξίσου από αυτούς. Το επίπεδο αυτό είναι θεμελιώδες για την αστρονομία, γιατί χρησιμεύει για τον προσδιορισμό της θέσης των αστέρων. Ο ουράνιος ι. δεν παραμένει σταθερός ως προς τους αστέρες, εξαιτίας των κινήσεων της κλόνησης και της μετάπτωσης· ούτε ως προς τη Γη παραμένει σταθερός, γιατί οι γήινοι πόλοι μετατίθενται. Ωστόσο οι κινήσεις αυτές είναι αργές και έτσι οι ουράνιοι χάρτες (και οι συντεταγμένες) παραμένουν ίδιοι για πολλά έτη. Η τομή του επιπέδου του ουράνιου ι. με το επίπεδο της εκλειπτικής ορίζει τη γραμμή των ισημεριών, ενώ η τομή με τον ορίζοντα ορίζει τη γραμμή από την Ανατολή προς τη Δύση. Με την έννοια αυτή μπορούμε κατ’ επέκταση να ορίσουμε και τον ι. του Ηλίου και του Γαλαξία μας. ισημερινά όργανα. Όργανα που διαθέτουν ειδική στήριξη ώστε ο οπτικός άξονάς τους να μπορεί να διαγράφει κύκλους παράλληλους (κύκλους απόκλισης) και κάθετους (ωριαίους) προς τον ουράνιο ι. και έχουν έτσι τη δυνατότητα να παρακολουθούν έναν αστέρα κατά την ημερήσια κίνησή του. Παράδειγμα τέτοιου οργάνου είναι το ισημερινό τηλεσκόπιο (κατοπτρικό ή διοπτρικό, βλ. παρακάτω), το οποίο, με τη βοήθεια ωρολογιακού μηχανισμού, εκτελεί μία στροφή γύρω από τον πολικό άξονα σε 24 αστρικές ώρες, με αποτέλεσμα να παραμένει το παρατηρούμενο ουράνιο σώμα συνεχώς μέσα στο οπτικό πεδίο του τηλεσκοπίου παρά τη φαινόμενη κίνηση του ουρανού. ισημερινή παράλλαξη. Η γωνία που έχει την κορυφή της στο κέντρο ενός φωτεινού ουράνιου σώματος και η μία πλευρά της κατευθύνεται προς το κέντρο της Γης, ενώ η άλλη βρίσκεται κατά μήκος της εφαπτομένης του γήινου ι. ισημερινό τηλεσκόπιο. Αστρονομικό οπτικό όργανο για την παρατήρηση και τη μελέτη των ουράνιων σωμάτων, για την άμεση μέτρηση των ισημερινών συντεταγμένων τους και για τη σκόπευση προς ένα ορισμένο σημείο του ουρανού όταν γνωρίζουμε τις συντεταγμένες του. Το ισημερινό τηλεσκόπιο, για να μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτές τις ανάγκες, διαθέτει ειδική στήριξη, που λέγεται ισημερινή, με την οποία είναι δυνατόν να εκτελεί συγχρόνως δύο περιστροφικές κινήσεις γύρω από δύο άξονες, κάθετους μεταξύ τους. Ο ένας από τους δύο άξονες είναι σταθερός, παράλληλος προς τον άξονα της Γης και λέγεται πολικός· ο άλλος, ο κάθετος προς αυτόν, λέγεται άξονας αποκλίσεων. Ο συνδυασμός των δύο αυτών κινήσεων παρέχει τη δυνατότητα να κατευθύνεται το τηλεσκόπιο προς οποιοδήποτε σημείο της ουράνιας σφαίρας. Και οι δύο άξονες φέρουν κύκλους που υποδιαιρούνται έτσι ώστε να είναι ευχερής η απευθείας ανάγνωση της θέσης του τηλεσκοπίου. Από τους δύο κύκλους, ο ένας, που στρέφεται γύρω από τον σταθερό άξονα, μετρά τις ωριαίες γωνίες και λέγεται ωριαίος κύκλος, ενώ ο άλλος λέγεται κύκλος αποκλίσεων και μετρά τις αποκλίσεις. Για τη συνεχή παρατήρηση των αστέρων, τα ισημερινά τηλεσκόπια των αστεροσκοπείων διαθέτουν ειδικούς ωρολογιακούς μηχανισμούς (αστροστάτες) ή σύγχρονους ηλεκτρικούς κινητήρες που προσδίδουν στο τηλεσκόπιο μια σταθερή γωνιακή ταχύτητα η οποία εξουδετερώνει τη φαινόμενη κίνηση της ουράνιας σφαίρας και κάνει τους αστέρες να φαίνονται συνεχώς ακίνητοι στο κέντρο του οπτικού πεδίου του τηλεσκοπίου. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατόν να τοποθετήσουμε στα ισημερινά τηλεσκόπια φωτογραφικές μηχανές, φασματοσκόπια και άλλα όργανα έρευνας, που απαιτούν απολύτως ακίνητα και σταθερά είδωλα. Επειδή το βάρος των ισημερινών τηλεσκοπίων με τα εξαρτήματά τους είναι συνήθως αρκετά μεγάλο (μπορεί να φτάσει και αρκετούς τόνους), αντισταθμίζεται με άλλο βάρος, το αντίβαρο. Πριν από κάθε παρατήρηση πρέπει να ελέγχονται οι θέσεις των αξόνων περιστροφής και να υπολογιστούν ενδεχόμενα σφάλματα ή, εφόσον είναι δυνατόν, να γίνεται άμεση διόρθωσή τους με την επαναφορά του τηλεσκοπίου στη σωστή του θέση. Το πρώτο ισημερινό τηλεσκόπιο κατασκευάστηκε το 1690 από τον Δανό Όλαφ Ρέμερ (1644-1710). Τα ισημερινά τηλεσκόπια απέκτησαν όμως πραγματική και εκτεταμένη χρήση μόλις στα μέσα του 19ου αι. Σήμερα διατίθενται ισημερινά τηλεσκόπια σε προσιτές τιμές ακόμη και για ερασιτέχνες, ενώ οι δύο κινητήρες (ο ωριαίος και αυτός της απόκλισης) μπορούν να ελέγχονται από ηλεκτρονικό υπολογιστή ώστε να εξασφαλίζεται η σκόπευση του τηλεσκοπίου με τρόπο απλούστατο, δίνοντας μόνο τις συντεταγμένες (και μερικές φορές μόνο το όνομα) του ουράνιου σώματος για παρατήρηση. Η ισημερινή χλωρίδα μπορεί να θεωρηθεί ως η μεγαλοπρεπέστερη εκδήλωση της φυτικής ζωής. Σύμβολο του ισημερινού στην Γκουαχάλα του κράτους του Ισημερινού, ακριβώς στον γήινο ισημερινό. 0 ουράνιος ισημερινός, ο οποίος προσδιορίζεται με την προέκταση του γήινου ισημερινού προς την ουράνια σφαίρα, συναντά σε δύο σημεία τον ζωδιακό κύκλο.

* * *

-ή, -ό (Α ἰσημερινός, -ή, -όν)

αυτός που σχετίζεται ή αναφέρεται στην ισημερία ή στον ισημερινό (α. «θερμικός ισημερινός» β. «μαγνητικός ισημερινός» γ. «ισημερινή γραμμή»«)

νεοελλ.

το αρσ. ως ουσ. ο ισημερινός

ο μεγάλος νοητός κύκλος γύρω από τη γήινη σφαίρα, που βρίσκεται σε ίση απόσταση από τους γεωγραφικούς πόλους, σε ένα επίπεδο κάθετο προς τον άξονα τής Γης. Εκτός από τη Γη, και τα άλλα αστρικά σώματα έχουν ισημερινό

2. (το αρσ. ως κύριο όν.) ο Ισημερινός

το κράτος Εκουαδόρ τής Λατινικής Αμερικής τού οποίου η επίσημη ονομασία είναι Δημοκρατία τού Ισημερινού

3. φρ. «ισημερινά σημεία» — τα δύο σημεία τής ουράνιας σφαίρας κατά τα οποία ο ουράνιος ισημερινός τέμνει την εκλειπτική

αρχ.

φρ. α) «ἰσημερινός κύκλος» — ο κύκλος τής σφαίρας ο οποίος απέχει εξίσου από τους δύο πόλους

β) «ἰσημεριναὶ ὧραι» — σταθερές ὥρες, καθεμιά από τις οποίες είναι το 1/24 τού ημερονυκτίου

γ) «πυρὸς ἰσημερινός» — σίτος που σπείρεται κατά την ισημερία (Θεόφρ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἰσ(ο)-* + ἡμερινός (< ἡμέρα), πρβλ. καθ-ημερινός, νυχθ-ημερινός].